Molla Gûrânî (ö. 893/1488), mütekellimîn usûl geleneğinin müteahhîrin dönemindeki meşhur muhtasarlarından biri olan Tâcuddîn İbnu’s-Subkî’ye (ö. 771/1370) ait Cem‘u’l-Cevâmi‘i şerh etmiştir. Onun ed-Duraru’l-Levâmi‘ adını taşıyan şerhi, birkaç açıdan önemlidir. Her şeyden önce bu şerh Molla Gûrânî’nin usûl anlayışını yansıtmaktadır. Molla Gûrânî’nin şerhi, yazıldığı dönemde kendisinden önceki fıkıh usûlü birikimini içermesi ve kendi dönemindeki fıkıh usûlünün çerçevesini çizmesi bakımından da kayda değerdir. Müteahhirîn dönemi, fıkıh usûlü alanında muhtasar metinlerin ve bu metinlerle ilgili şerh, hâşiye, nazım ve ta‘lîk türü çalışmaların yoğunlaştığı bir dönemdir. Bu dönemde kelâm, mantık, cedel ve münâzara başta olmak üzere diğer ilimlerle memzûc bir görüntü arz eden fıkıh usûlünün, ilgili metinlerin şerhleri ve hâşiyeleri üzerinden anlaşılması gerekmektedir. Molla Gûrânî’nin şerhi, bu dönemdeki fıkıh usûlünün yapısının anlaşılması konusunda önemli kaynaklardan birini teşkil ettiği kanaatindeyiz. Bu açıdan elinizdeki kitap Molla Gûrânî’nin kıyâs anlayışı özelinde onun usûl perspektifi başta olmak üzere müteahhirîn dönemi mütekellimîn usûl geleneğinin zengin usûl birikimini ortaya koymayı ve bu dönemdeki usûl anlayışının yapısını, çerçevesini, usûl tartışmalarını ve müteahhirîn dönemi usûl anlayışının mütekaddimîn dönemiyle irtibatını tespit etmeyi amaçlamaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖN  SÖZ              

KISALTMALAR  

GİRİŞ    

I. KONUNUN ÖNEMİ ve SINIRLANDIRILMASI   
II. LİTERATÜR ve YÖNTEM

BİRİNCİ BÖLÜM

MOLLA GÛRÂNÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ          
1. MOLLA GÛRÂNÎ’NİN HAYATI               
1.1. Doğumu     
1.2. İlmî Kariyeri              
1.3. Mesleki Kariyeri     
2. MOLLA GÛRÂNÎ’NİN ESERLERİ            
2.1. Ğayetu’l-Emânî fi Tefsiri’s-Seb‘i’l-Mesânî  
2.2. el-Kevseru’l-Cârî ‘alâ Riyâdi’l-Buhârî             
2.3. eş-Şâfiye fî ‘İlmi’l-‘Arûz ve’l-Kâfiye 50
2.4. el-‘Abkarî   51
2.5. Keşfu’l-Esrâr ‘an Kirâeti’l-Eimmeti’l-Ahyâr 
2.6. Ferâidu’d-Durar ve Şerhu Levâmiu’l-Ğurar
2.7. Ref‘ul-Hitâm ‘an Vakfi Hamze ve Hişâm      
2.8. el-Muraşşah            
2.9. Reyhanetu’l-Kulûb 53
2.10 Risâle fi’r-Redd ‘alâ Molla Husrev fi’l-Velâ’               
2.11. ed-Duraru’l-Levâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l- Cevâmi‘        

İKİNCİ BÖLÜM

MOLLA GÛRÂNÎ’NİN KIYÂS ANLAYIŞI   
1. KIYÂSIN TANIMI        
2. KIYÂSIN HÜCCİYETİ   
3. KIYÂSIN ALANI           
4. KIYÂSIN ÇEŞİTLERİ     
4.1. Kuvvet Bakımından Kıyâs: Celî-Hafî Kıyâs    
4.2. Asıl ve Fer‘ Arasındaki Ortak Vasfın Kuvveti Bakımından Kıyâs: Evlâ-Müsâvî (Vâzıh)-Ednâ Kıyâs
4.3. ‘İllet Bakımından Kıyâs: Kıyâsu’l-‘İlle - Kıyâsu’d-Delâle - el-Kıyâs fî Ma‘na’l-Asl         
5. KIYÂSIN RÜKÜNLERİ
5.1. Asıl               
5.2. Aslın Hükmü            
5.3. Fer‘              
5.4. ‘İllet             
5.4.1. ‘İlletin Tanımı       
5.4.2. ‘İlletin Şartları      
5.4.2.1. ‘İllet Hakikî, Zâhir ve Münzabıt Bir Vasıf Olmalıdır            
5.4.2.2. ‘İllet Mübhem ve Müşterek Bir Vasıf Olmamalıdır          
5.4.2.3. ‘İllet Takdirî Bir Vasıf Olmamalıdır           
5.4.2. 4. ‘İllet Aslın Hükmünden Sonra Sabit Olmamalıdır             
5.4.2.5. ‘İllet Nass veya İcmâ‘a Aykırı Olmamalıdır           
5.4.2. 6. ‘İllet Aslın Hükmünü Geçersiz Kılmamalıdır       
5.4.2.7. Müstenbat ‘İllete Mu‘âraza Eden Başka Bir ‘İllet Ortaya Çıkmamalıdır   
5.4.2.8. Müstenbat ‘İllet Nassa Ziyade Oluşturmamalıdır             
5.4.2.9. ‘İlletin Delili ‘Umûm ve Husûs Yönüyle Fer‘in Hükmünü Kapsamamalıdır             
5.4.2.10. ‘İllete İlişkin İleri Sürülen Geçersiz Şartlar         
5.4.3. Ta‘lîl Meseleleri  
5.4.3. 1. Şer‘î Bir Hükümle Ta‘lîl
5.4.3.2. İsimlerle Ta‘lîl   
5.4.3.3. Hikmetle Ta‘lîl  
5.4.3.4. ‘Ademle Ta‘lîl   
5.4.3.5. Kâsır ‘İlletle Ta‘lîl             
5.4.3.6. Mürekkeb Bir Vasıfla Ta‘lîl          
5.4.3.7. Bir Hükmün İki ‘İlletle Ta‘lîli        
5.4.3.8. İki Hükmün Bir ‘İlletle Ta‘lîli        
5.4.3.9. ‘İlletin Aslın Hükmünü Daraltması (Tahsis) veya Genelleştirmesi (Ta‘mim)         
5.4.4. ‘İlleti Tespit Etme Metotları          
5.4.4.1. İcmâ‘    
5.4.4.2. Nass     
5.4.4.3. Sebr ve Taksîm
5.4.4.4. Münâsebe        
5.4.4.4.1. Münâsibin Kısımları   
5.4.4.4.1.1. Bilgi Değeri Bakımından Münâsib    
5.4.4.4.1.2. Şer‘î Hükümlerin Makâsıdı Bakımından Münâsib:
Zarûriyyât-Tahsîniyyât-Haciyât 
5.4.4.4.1.3. Şâri‘in İ‘tibârı Bakımından Münâsib:
Müessir-Mülâim-Garîb-Mürsel
5.4.4.5. Şebeh  
5.4.4.6. Deverân             
5.4.4.7. Tard      
5.4.4.8. Tenkîhu’l-Menât            
5.4.4.9. İlgâu’l-Fârık       
6. KIYÂSA YÖNELİK İTİRAZLAR  
6.1. İstifsâr        
6.2. Tehallufu’l-Hukm   
6.3. Kesr             
6.4. ‘Aks             
6.5. ‘Adem-i Te’sir         
6.6. Kalb             
6.7. Kavl-i Mûceb           
6.8. el-Kedhu fi’l-Münâsebe     
6.9. Fark
6.10. Fesâd-ı Vaz‘           
6.11. Fesâd-ı İ‘tibâr        
6.12. Men‘u ‘İlliyeti’l-Vasf          
6.13. Men‘u Vasfi’l-‘İlle                
6.14. Men‘u Hukmi’l-Asl             
6.15. İhtilâfu’z-Zabıt      
6.16. Taksîm      
SONUÇ
KAYNAKÇA        
DİZİN