Devlet ve toplum yapısında bozulmaların görülmeye başlandığı 17. yüzyıl Osmanlısı, ilmiye sınıfının en alt zümresini temsil eden Kadızâdeliler ile Sivâsîler (sûfîler) arasında gerçekleşen hararetli tartışmalara tanıklık etmiştir. Esas itibariyle problemin ıslahına katkı sunmayı amaçlamış ancak amaca yönelik yöntemlerde anlaşamamış bu iki ekol, birbirine karşı yaklaşık yüzyıl boyunca devam edecek bir mücadele sergilemiştir. Bunlar arasında fakihler olarak da anılan Kadızâdeliler’in savunduğu fikirler, İslam tarihinde problemlerin çözümü için dinin özüne dönmeyi öneren Selefî düşünce ile benzerlik arz eder. Sivâsîler ise bu düşünceye karşı içinde tasavvuf kültürünü de barındıran geleneksel anlayışın savunucusu konumundadır.

Tartışmanın kontrolünü kaybettiği dönemlerde bid’at olduğu gerekçesiyle minarelerin yıkılmaya çalışıldığı veya şirk bulaşan toprağını denize döküp temizlemek için sûfî tekkelerinin yıkımına teşebbüs edildiği ilginç manzaralarla karşılaşılır. Bu gibi sebeplerle Kadızâdeliler ve Sivâsîler arasında vuku bulan bu tartışmalar siyasî ve ideolojik olarak nitelendirilse de, her iki ekol tarafından dinî-hukukî bir zeminde temellendirilmeye çalışılmıştır. Bu eser, tartışmayı tarihi veriler ışığında incelemenin ötesinde işbu temellendirmenin nasıl yapıldığını, tarafların kendi eserlerinden öğrenmemize imkân sunacak niteliktedir.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

GİRİŞ

I. KADIZÂDELİLER VE SİVÂSÎLER TARTIŞMASI

A. Kadızâde-Sivâsî Tartışmasını Konu Alan Tarihî Kaynaklar

B. Tarafların Telif Ettiği Eserler

C. Konuyla İlgili Yapılmış Müstakil Çalışmalar

II. 17. YÜZYIL OSMANLI TOPLUMU

A. Sosyal ve Siyasî Hayat

B. İlmî Hayat

1. Ulemânın Durumu

2. Meşâyih ve Mutasavvıfların Durumu

3. Ulemâ - Meşâyih Münasebetleri

BİRİNCİ BÖLÜM

KADIZÂDELİ-SİVÂSÎ EKOLLEŞMESİ

I. KADIZÂDELİLER

A. İlham Kaynağı: İbn Teymiyye ve Birgivî

B. Kadızâdeliler Hareketinin Evreleri

1. Hareketin Başlaması ve Fikrî Dönem

2. Hareketin Genişlemesi ve Fiilî Dönem

3. Hareketin Son Bulması

C. Kadızâde Ekolünün Önderleri

1. Kadızâde Mehmed Efendi (990/1582 - 1045/1635)

a. Hayatı

b. İlmî Kişiliği

c. Eserleri

2. Üstüvânî Mehmed Efendi (1017/1608 – 1072/1668)

a. Hayatı

b. İlmî Kişiliği

c. Eserleri

3. Vânî Mehmed Efendi (ö. 1096/1685)

a. Hayatı

b. İlmî Kişiliği

c. Eserleri

II. SİVÂSÎLER

A. Sivâsî Ekolünün Düşünce Yapısı

B. Sivâsî Ekolünün Önderleri

1. Abdulmecid Sivâsî Efendi (971/1563 - 1049/1639)

a. Hayatı

b. İlmî Kişiliği

c. Eserleri

2. Abdülahad Nûri Sivâsî Efendi (1003/1595 - 1061/1650)

a. Hayatı

b. İlmî Kişiliği

c. Eserleri

III. KADIZÂDELİ-SİVÂSÎ EKOLLEŞMESİ KARŞISINDA DEVLETİN TUTUMU

İKİNCİ BÖLÜM

KADIZÂDELİ-SİVÂSÎ EKOLLEŞMESİNDE TARTIŞILAN KONULAR

I. TARTIŞMANIN FİKRÎ ZEMİNİ

A. Ekollerin Örfe Yaklaşımı

1. Örf Kavramı

2. Osmanlı Örfî Hukuku

3. Kötü Alışkanlıklar ve Örf İlişkisi

4. Bidat-Örf İlişkisi

B. Ekollerin Bid’atlara Karşı Mücadele Yöntemi

1. Emir bi’l-Ma’rûf Nehiy ani’l-Münker Kavramı

2. İyiliği Emir ve Kötülükten Sakındırmada Yöntem ve Amaç

II. TARTIŞILAN FIKHÎ KONULAR

A. Müsbet İlimlerinin Tahsili

B. Rüşvet

C. Tütün

D. Kahve ve Kahvehaneler

E. Kabir Ziyareti

F. Cehrî Zikir

G. Tegannî, Raks, Semâ’ ve Devrân

H. Tasliye, Tardıye ve Musâfaha

İ. Cemaatle Nafile Namaz

J. Diğer Sakınılması Gereken Haramlar ve Elfâz-ı Küfür

SONUÇ

KAYNAKÇA

DİZİN