Devletler arası ilişkilerin eski çağlardan beri bir gelişme içinde olduğu gerçeği, diplomatik temsil konusunu uluslararası hukukun en eski konularından biri haline getirmiştir. Günümüzdeki anlam ve mahiyette olmasa da tarihî süreci ilkçağlara kadar giden diplomatik temsil, dönemin ihtiyaçları ve devletler hukukunun gelişimine paralel olarak zamanla örfî bir uygulama halini almış, sonraki dönemlerde de hukukî statü kazanmıştır. Diplomatik temsilcilerin, görevlerini gereği gibi yerine getirebilmeleri için de kendilerine özel bir statüden yararlanma imkânı tanınmıştır. Diplomatik temsilcilerin hukukî statüsü ile temsilcinin yabancı bir devlet ülkesinde görevli olarak bulunduğu sırada kendisine uygulanan hukukî statü kastedilmektedir. Oysaki temsilcinin, kendi ülkesinde bu hukukî statüden istifade etmesi söz konusu değildir.

İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren diplomatik ilişkilere önem verilmiş, sürekli elçilik müessesesi henüz oluşmadığı için elçiler, devletler arası diplomatik temsilin geçici olduğu o dönem teamülü gereği belirli görevleri icra etmek üzere gönderilmiştir. Günümüzde ki fevkalade elçiler ile sadece resmî bir görev için gidip gelen diplomatları andıran bu diplomatik temsil anlayışının, İslam’ın doğduğu ve hukukun tedvin edildiği dönemlerde ki yaygın örften ve dönemsel ihtiyaçtan kaynaklandığı söylenebilir. İslam devletinin, gayrimüslim ülkelerle ilişkilerini hızla geliştirdiği Emevîler döneminde daha karmaşık amaçlar için elçiler gönderilmeye başlanmasına rağmen daimî elçilik müessesine yönelme bu dönemde de mümkün olmamıştır. Abbasîler döneminde ise diplomasi anlayışı, elçilik görevinin tanzimi, üslûbu, faaliyet alanı bakımından oldukça gelişmiş, hatta bu gelişmeler Eyyûbîler ve Memlükler döneminde zirveye ulaşmıştır. Daimî statü kazanıncaya kadar elçiler, görevlerini emân kapsamı dâhilinde yürütmüşlerdir.

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR

ÖN SÖZ

GİRİŞ

I. KONU İLE İLGİLİ KAYNAKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

II. BAZI DİPLOMATİK KAVRAMLAR

A. Emân-Müste’men

B. Resûl-Sefîr ve Sefâret

C. Diplomasi

D. Diplomatik Temsilci

E. Kordiplomatik

BİRİNCİ BÖLÜM

MODERN HUKUKTA DİPLOMATİK TEMSİLİN TARİHÎ GELİŞİMİ

VE ULUSLARARASI HUKUKTA DİPLOMATİK TEMSİL

I. DİPLOMATİK TEMSİLİN TARİHÎ GELİŞİMİ

II. DİPLOMASİ-DEVLETLER HUKUKU İLİŞKİSİ

III. ELÇİ GÖNDERME VE KABUL ETME HAKKI

IV. DİPLOMATİK TEMSİLDE ÖNDEGELME SORUNU

V. DİPLOMATİK TEMSİLCİLER İLE İLGİLİ SÖZLEŞMELER

A. 1815 Viyana Kongresi

B. 1818 Aix-la-Chapelle Kongresi

C. 1961 Viyana Sözleşmesi

İKİNCİ BÖLÜM

İSLAM’DA DİPLOMATİK TEMSİL

I. DİPLOMATİK TEMSİLİN MEŞRÛİYETİ

II. DİPLOMATİK TEMSİLİN TARİHÎ GELİŞİMİ

A. İslam Öncesi Dönem

B. Hz. Peygamber Dönemi

1. Mekke Dönemi

2. Medine Dönemi

C. Hülefa-i Raşidîn Dönemi

D. Emevîler Dönemi

E. Abbâsîler Dönemi

F. Endülüs Emevî Dönemi

G. Selçuklular Dönemi

H. Mısır’da Kurulan Bazı İslam Devletlerinin Uygulamaları

1. Fâtımîler

2. Eyyûbîler

3. Memlükler

İ. Osmanlı Dönemi

III. DİPLOMATİK TEMSİL GÖREVİNİN BAŞLAMASI

A.Temsilcinin Seçilmesi ve Muvafakat Alınması

1. Temsilci Seçiminde Esas Alınan Kriterler

2. Temsilcilerin Heyetten Oluşması

3. Temsilci Seçiminde Din Faktörü

B. Diplomatik Temsilcilerin Görevleri

1. Kendi Devletine Karşı Görevleri

a. İslam’a Davet Etmek

b. Bilgi Toplamak

c. Müzâkerelerde Bulunmak

d. Kültürel İlişkileri Geliştirmek

e. Sosyal ve Siyasî İlişkileri Geliştirmek

f. Himaye

2. Kabul Eden Devlete Karşı Görevleri

IV. DİPLOMATİK TEMSİLCİLERİN KABUL EDİLMESİ

A. Temsilcilerin Geliş ve Gönderiliş Sebepleri

B. Temsilcilerin Ülkeye Kabulü

1. Kabul Edilme Usulü

2. Güven Mektubu ve Mahiyeti

C. Temsilcilerin Karşılanması ve Kabul Törenleri

D. Diplomatik Temsilde Farklı Dillerin Kullanılması

E. Diplomatik Temsilde Hediyeleşme

1. İslam’ın Hediyeleşmeye Yaklaşımı

2. Hediyelerin Hukukî Durumu

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DİPLOMATİK TEMSİLCİLERİN HUKUKÎ STATÜSÜ

I. DİPLOMATİK AYRICALIK VE MUAFİYETLERİN HUKUKÎ DAYANAĞI

A. Uluslararası Hukuka Göre

1. Ülke Dışılık

2. Temsil Niteliği

3. Görevin Mahiyeti

B. İslam Hukukuna Göre

II. DİPLOMATİK AYRICALIKLAR VE MUAFİYETLER

A. Ayrıcalıklar

1. Kişi Dokunulmazlığı

2. Hareket ve Seyahat Serbestliği

3. Din ve Vicdan Özgürlüğü

4. Elçilik Binasının ve Konutunun Dokunulmazlığı

5. Haberleşme Dokunulmazlığı

B. Muafiyetler

1. Yargı Muafiyeti

a. Ceza Davaları Bakımından

b. Hukuk Davaları Bakımından

2. Vergi ve Gümrük Muafiyeti

C. Ayrıcalık ve Muafiyetlerden Yararlanan Kişiler

1. Uluslararası Hukukta

2. İslam Hukukunda

D. Ayrıcalıkların ve Muafiyetlerin Süresi

1. Uluslararası Hukukta

2. İslam Hukukunda

a. İlk Dönem Bazı Uygulama Örnekleri

b. İslam Hukukçularının Konuya Yaklaşımı

III. DİPLOMATİK TEMSİL GÖREVİNİN SONA ERMESİ

A. Olağan Sebeplerle Temsil Görevinin Sona Ermesi

1. Temsilcinin Görevinin Sona Erdiğinin Bildirilmesi

2. Temsilcinin “İstenmeyen Kişi” Sayılması

B. Olağanüstü Sebeplerle Temsil Görevinin Sona Ermesi

1. Uluslararası Hukuka Göre

a. Diplomatik Temsilcinin Vefatı

b. Diplomatik İlişkilerin Kesilmesi

c. Devlet Başkanının Vefatı veya Görevden Çekilmesi

d. İki Devlet Arasında Savaşın Çıkması

2. İslam Hukukuna Göre

SONUÇ

KAYNAKLAR