Türkiye, son yüzyılda siyasî, toplumsal, dinî, kültürel ve kurumsal açıdan geniş ölçekli yatay ve dikey değişimler yaşamaktadır. Bu değişim sürecinde en çok tartışılan sorunlar din, dinî değerler ve dinî kurumlardır. Din ve dinî kurumlar, Cumhuriyet döneminde, siyasi kutuplaşmaların, siyasî ve hukukî değişim ve dönüşümlerin hep odağında olmuştur. Ulus devletin kurucu kadrosu, Diyanet’e İslam’ın inanç ve ibadetleri konusunda halkı aydınlatmak ve din hizmeti vermek, ibadethaneleri kontrol etmek; İlahiyat’a ise “yüksek diniyat mütehassısları yetiştirmek”, devrimleri desteklemek; hurafeler ve “gerici” akımlarla mücadele etmek gibi bir görev biçmiştir. Seçimlerle işbaşına gelen iktidarlar ve darbe ile yönetime el koyan ihtilalciler, dini ve dindarları bu kurumlar yoluyla kontrol etmeye veya yönlendirmeye çalışmışlardır.

Cumhuriyetin politikasının, zamanla Pozitivist anlayışa kayması, laikliğin din aleyhtarlığı olarak algılanması ve uygulanması, karşısında kayıt dışı bir din anlayışını yaratmıştır. Dinî cemaatleşmeler, şeffaf ve açık olmaktan çıkararak siyasî yapılara veya ticari şirketlere dönüşmüştür. Dinî düşüncenin yenilenememesi ve dinî bilgi ihtiyacının Arap dünyasından yapılan çeviriler yoluyla giderilmeye çalışılması, katı laikçiler ile katı muhafazakarları karşı karşıya getirmiştir.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

BİRİNCİ BÖLÜM

DİN-CEMAAT İLİŞKİSİ, İLAHİYAT EĞİTİMİ,

DİYANET ve TÜRK MÜSLÜMANLIĞI SORUNU

A. DİN, BİREY ve CEMAAT

B. İLAHİYAT ÖĞRETİMİNDE ZİHNİYET ÇATIŞMASI SORUNU: BİLİMSELLİKTEN GELENEKÇİLİĞE SAVRULMA

1. Zihniyet Kutuplaşması Sorunu

2. Mütehassıs (Bilim Adamı-Akademisyen) veya Mütefennin (İlahiyat Teknisyeni-Meslek Öğretmeni) Yetiştirme Sorunu

3. Merkeziyetçilik ve Tektipleştiricilik Sorunu

4. İlahiyat Eğitiminin Yeniden Yapılandırılması ile İlgili Bir Öneri

5. Sonuç

C. DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI ve İSLAM İÇİ DİNÎ GRUPLARLA (MEZHEP VE TARİKATLAR) İLİŞKİLERİ

D. TÜRKİYE’DE DİNSEL DEĞİŞİMİN AKTÖRLERİ: KATI LAİKÇİLER Mİ KATI (RADİKAL) MUHAFAZAKARLAR MI YOKSA YENİLİKÇİ (MODERNİST) İSLAMCILAR MI?

E. TÜRK MÜSLÜMANLIĞI veya TÜRK DİNDARLIĞI

F. - TARİHSEL DİN SÖYLEMLERİ AÇISINDAN 15 TEMMUZ VAKASININ ANALİZİ ve ELEŞTİRİSİ

İKİNCİ BÖLÜM

ALEVÎLİK, MEZHEPÇİLİK ve

ŞİÎ-SÜNNÎ KUTUPLAŞMASI SORUNU

A. CUMHURİYET DÖNEMİNDE ALEVÎ KİMLİĞİ TARTIŞMALARI

B. İSLAMÎ UYANIŞTAN MEZHEBÎ UYANIŞA: TEVHİDDEN TEFRİKAYA

C. “ŞİÎ UYANIŞ” FİKRİ ve GELECEĞİ İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

1. “Şiî Uyanış” Nedir?

2. Şiî Uyanış Ne Zaman Başladı?

3. Şiî Uyanış’ın Yansımaları Ve Pan-Şiîzm

4. Şiî Uyanış ve Fundamentalizm

5. Şiî Uyanış İslam Dünyasını Yeniden Nasıl Şekillendirecektir?

6. Şiî Uyanış Şiî-Sünnî Çatışmasına Dönüşebilir mi?

7. Şiî Uyanış Karşısında Amerika’nın Tutumu

8. Şiî Uyanış ve Amerika’nın Çıkarları

9. Şiî Uyanış ve İran’ın Tutumu

10. Şiî Uyanış’ın Şiî Hilal’e Dönüşmesi Endişesi ve Sünnî Dünyadan Tepkiler

11. Şiî Uyanış Tezinin Yankıları: Destekleyenler ve Eleştirenler----

a. Şiî Uyanış Tezini Destekleyenler

b. Şiî Uyanış Tezine Eleştiriler

1. Şiî Uyanış veya Şiî Yükseliş Fikrinin Tutarsızlığı

2. Veli Nasr’ın Amerika Çıkarlarını Hizmet Etmesi

3. Şia’nın Lehinde Sünnîliğin Aleyhinde Tavır Takınması---

4. Şia’nın Sünnîlere Göre Daha Seküler, Daha Demokrat ve Daha Çoğulcu Olduğu İddiası

12. Sonuç

D. MÜSLÜMANLAR ARASINDA BARIŞI TEHDİT EDEN MEZHEP ÇATIŞMASININ TEMEL DİNAMİKLERİ ve ÇÖZÜM YOLLARI: ÇÖZÜMLEYİCİ ve ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

1. Giriş

2. Mezhep Olgusu Nedir?

3. Mezhep Kutuplaşmasına Yaklaşım Sorunu

4. Mezhep Kutuplaşmasının Tarihsel Seyri

5. Mezhep Kutuplaşmasının İç Dinamikleri

a. Seçilmişlik Psikolojisi

b. Mezhebî Literatürdeki Tekfir Söylemi

c. Mutlak Hakikati Temsil İddiası

d. Kur’an İle Bağların Koparılması veya Kur’an’ın Görüşlere Dayanak Olarak Kullanılması

e. Din ve Siyasetin Aynileştirilmesi

f. Mezhep ve Dinin Aynileştirilmesi

g. Mezheplerin İslam’ı Temsil İddiası

h. İran Şiîliği ve Suudi Selefiliği Arasındaki Hakimiyet Mücadelesi

ı. Etnik ve Mezhep Kimlikleri Üzerinden Siyasî Meşruiyet Arayışı

6. Mezhep Kutuplaşmasının Dış Dinamikleri

a. Mezhep Çatışmalarına Tarihsel Zemin Oluşturmaya Çalışan Siyasî-İdeolojik Yaklaşım

b. Amerika’nın Irak’ı İşgali

c. İşgal ve Sömürü Dönemlerinde Mezhepçiliğin Kışkırtılması

d. İslamofobi İçin Mezhep Çatışmalarını Malzeme Olarak Kullanma

e. Uluslar Arası Güç Odaklarının Mezhep Çatışmalarını Kendi Çıkarları İçin Kullanmaları

7. Mezhepçilik Tefrikası ve Mezhep Çatışması Sorununun Çözümü İçin Bazı Öneriler

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PEYGAMBER ALGISI, DİN-SİYASET İLİŞKİSİ ve

İNSAN HAKLARI SORUNU

A. HZ. PEYGAMBER’İ ANLAYABİLMEDE TARİHSEL MUHAMMED İLE MENKABEVÎ MUHAMMED’İ BİRBİRİNDEN AYIRMANIN ÖNEMİ

B. ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİNDE DİN-SİYASET İLİŞKİSİ ÜZERİNE YAKLAŞIMLAR

1. Sosoyolojik Yaklaşım

2. Hukukî Yaklaşım

3. Kelamî Yaklaşım

4. Kelamî-Hukukî Yaklaşım

C. SİVİL TOPLUMUN GÜVENCESİ OLARAK İSLAM’DA İNSAN HAKLARI

1. İnanç ve Düşünce Özgürlüğü

2. Yaşama Hakkı

3. Aklın Korunması

4. Neslin ve İffetin Korunması

5. Mülkiyet Hakkı

EKLER

EK-1: MEZHEPLER ve SELEFİLİK ÜZERİNE SÖYLEŞİ

EK-2: EHL-İ SÜNNET ÜZERİNE SÖYLEŞİ

KAYNAKÇA