Ebû ‘Ubeyd Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838)’ın kitabı, Fezâilu’l-Kur’ân başlığıyla telif edilen ilk eserlerdendir. Bunun yanı sıra hem kapsamlı muhtevası hem de literatürdeki yeri ve kaynaklık değeri açısından dikkat çekmektedir. Zira kitap; Kur’ân-sünnet ilişkisini, sahâbe-tâbiun ve sonrası neslin yaklaşım ve uygulamalarını nakleden muteber kaynaklar arasında sayılmıştır. Nitekim hicrî ilk iki yüzyılın Kur’ân anlayışını itikâdî ve amelî yönlerden ortaya koyan, Kur’ân ilimlerine dair çeşitli hususları ele alan çok sayıda rivâyet yer almaktadır. Elinizdeki bu çalışmada, büyük teveccüh gören Ebû ‘Ubeyd’in kadîm eseri öncelikle ismi sonra da mevzuları açısından incelenmiştir. Zira Fezâilu’l-Kur’ân, kavram olarak geniş bir içeriğe sahiptir; söz konusu durum da Ebû ‘Ubeyd’in kitabında açıkça müşahede edilmektedir.

İÇİNDEKİLER

 

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR ------------------------------------------------------------------- 8

ÖNSÖZ ------------------------------------------------------------------------------ 9

GİRİŞ

I. ÇALIŞMANIN KONUSU, AMACI VE ÖNEMİ ---------------------------- 13

II. ÇALIŞMANIN METODU ---------------------------------------------------- 20

III. EBÛ ‘UBEYD VE KİTÂBU FEZÂİLi’L-KUR’ÂN’I -------------------------- 22

A. Ebû ‘Ubeyd’in İlmî Hayatı ve Eserleri --------------------------------- 22

B. Kitâbu Fezâili’l-Kur’ân’ın Genel Özellikleri ---------------------------- 31

IV. FEZÂİLU’L-KUR’ÂN LiTERATÜRÜNE GENEL BiR BAKIŞ ------------ 33

A. “فضيلة†القرآن†/Fazîletu’l-Kur’ân” ------------------------------------------- 34

B. “فضل†القرآن†/Fazlu’l-Kur’ân” ----------------------------------------------- 34

C. “فضائل†القرآن†/Fezâilu’l-Kur’ân” ------------------------------------------- 36

BİRİNCİ BÖLÜM

FEZÂİLU’L-KUR’ÂN’IN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ -------------------- 41

I. “ل-ض-ف/F-Z-L” KÖKÜ VE MÜŞTAKLARI --------------------------------- 41

II. KUR’ÂN’DA “ل-ض-ف/F-Z-L” KÖKÜ VE MÜŞTAKLARI ----------------- 49

A. “ل-ض-ف/F-Z-L” Kökünden Fiiller ------------------------------------- 49

a. “ فَضَّلَ†/Fazzale” --------------------------------------------------------- 49

b. “ يَتَفَضَّ†ل†/Yetefezzalu”--------------------------------------------------- 51

B. “ل-ض-ف/F-Z-L” Kökünden İsimler ------------------------------------ 51

a. “تَفْضِيل†/Tafdîl” --------------------------------------------------------- 51

b. “فَضْل†/Fazl” ------------------------------------------------------------ 52

III. HADİSLERDE “ل-ض-ف/F-Z-L” KÖKÜ VE MÜŞTAKLARI ------------- 65

IV. FAZL/FEZÂİL İLE AYNI ANLAM ALANINDAKİ BAZI KELİMELER - 67

A. “الخَيْر†/el-Hayr” ------------------------------------------------------------- 67

B. “الثواب†/es-Sevâb”----------------------------------------------------------- 72

C. “الأجر†/el-Ecr” -------------------------------------------------------------- 74

D. “الحسنة†/el-Hasene” -------------------------------------------------------- 76

E. “المنافع†/el-Menâfi‘” --------------------------------------------------------- 81

V. FAZL/FEZÂİL İLE ZIT ANLAMLI BAZI KELİMELER -------------------- 85

A. “النقص†/en-Naks” ----------------------------------------------------------- 85

B. “البَخْس†/el-Bahs” ------------------------------------------------------------ 88

C. “ال†خسْر†/el-Husr” ------------------------------------------------------------ 89

D. “ الضُّرُّ†/ez-Zurr” ------------------------------------------------------------ 95

E. “ الشَّرُّ†/eş-Şerr” -------------------------------------------------------------- 97

F. “السَّي†ئَة†/es-Seyyie” ---------------------------------------------------------- 98

G. “الرذيلة†/er-Rezîle” ---------------------------------------------------------- 99

VI. FEZÂİLU’L-KUR’ÂN KAVRAMI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ------ 100

İKİNCİ BÖLÜM

KİTÂBU FEZÂİLİ’L-KUR’ÂN İÇERİĞİNDE HUSÛSÎ ANLAMIYLA KUR’ÂN’IN FAZİLETLERİ--------------------------------------------------- 105

I. MUTLAK OLARAK KUR’ÂN’IN FAZİLETLERİ -------------------------- 106

II. SÛRE VE ÂYETLERİN FAZİLETLERİ ------------------------------------- 113

A. Âyetlerin Tafdîli Meselesi ---------------------------------------------- 113

B. Sûrelerin Faziletleri ----------------------------------------------------- 119

C. Âyetlerin Faziletleri ----------------------------------------------------- 131

III. DEĞERLENDİRME --------------------------------------------------------- 134

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KİTÂBU FEZÂİLİ’L-KUR’ÂN’IN GENEL İÇERİK İNCELEMESİ ----- 137

I. KİTÂBU FEZÂİLİ’L-KUR’ÂN’DA TEMEL KAVRAMLAR ----------------- 137

A. Kur’ân’ı Tanımlayıcı Kavramlar --------------------------------------- 137

a. “القرآن†/el-Kur’ân” ----------------------------------------------------- 137

b. “ كِ†تَا†ب†الل†/Kitâbullâh” ------------------------------------------------- 138

c. “ال†مصْحَف†/el-Mushaf” ve “المَصَاحِف†/el-Mesâhif” ------------------- 139

B. Kur’ân’ın Okunmasıyla İlgili Kelime ve İfadeler -------------------- 139

a. “ القِرَاءَة†/Kırâat” ------------------------------------------------------- 139

b. “ التِلََوَة†/Tilâvet” ------------------------------------------------------ 140

c. “ خَتْ†م†الق†رآنِ†/Hatmu’l-Kur’ân” ----------------------------------------- 141

d. “ الحِفْظ†/Hıfz” ----------------------------------------------------------- 143

e. “ جَمْ†ع†الق†رآنِ†/Cem‘u’l-Kur’ân” ----------------------------------------- 144

C. Kur’ân Okuyucusuyla İlgili Kelimeler -------------------------------- 145

D. Kur’ân Hakkındaki Davranışların Kategorik Tasnifiyle İlgili İfadeler - 146

a. “ عَلَيْ†كمْ†بِالق†رْآنِ†/Aleykum bi’l-Kur’ân” --------------------------------- 146

b. “Müstehab” ---------------------------------------------------------- 147

c. “Mekrûh” ------------------------------------------------------------- 148

d. “Ruhsat” -------------------------------------------------------------- 149

II. MUSHAF OLARAK KUR’ÂN ----------------------------------------------- 150

A. Kur’ân’ın İnzâli, Te’lifi ve Mushaflaşma Süreci ---------------------- 151

B. Kur’ân’ın Mevsûkiyetinin Tartışılmazlığı ----------------------------- 158

C. Mushaf Yazısı ve Yazıma Dâir Bazı Meseleler ----------------------- 159

a. Mushaf’ın Noktalanması ve Harekelenmesi -------------------- 159

b. Mushaf’ın Bölümlenmesi ----------------------------------------- 161

c. Mushafın Tezyini --------------------------------------------------- 162

D. Mushafın Alınıp Satılması -------------------------------------------- 163

E. Mushaf’a Abdestli Dokunulması ------------------------------------- 164

F. Kelâmullâh’a Saygı ----------------------------------------------------- 166

III. KUR’ÂN’IN OKUNMASININ KEYFİYETİ VE MAHİYETİ------------ 168

A. Kur’ân’ın Tertîl ve Tedebbür ile Okunması -------------------------- 168

B. Kur’ân’ın Okunmasıyla İlgili Çeşitli Meseleler---------------------- 173

IV. KIRÂAT İLMİ VE KIRÂATE DAİR MESELELER ----------------------- 191

V. KUR’ÂN’IN DİLİ BAĞLAMINDA YEDİ HARF MESELESİ ------------ 196

VI. KUR’ÂN’IN TEFSİRİ ------------------------------------------------------- 200

SONUÇ ------------------------------------------------------------------------- 209

KAYNAKÇA -------------------------------------------------------------------- 213

DİZİN --------------------------------------------------------------------------- 235